Theo Tổ chức Y tế thế giới, số huyết áp (HA) tốt nhất là 120/80mmHg, số 120 là số HA trên và số 80 là số dưới. Bị tăng huyết áp (THA) khi 2 số trên dưới cao hơn 140/90mmHg. Một mục tiêu của điều trị bệnh THA, trong đó có dùng thuốc, là đưa HA về mức bình thường, tốt nhất là mức 120/80mmHg.
Những lưu ý về HA
Ở một số người, việc điều trị được xem là ổn khi số HA được ổn định ở mức cao hơn, như đối với người bệnh tuổi trung niên hoặc có bệnh đái tháo đường, mục tiêu của việc điều trị là đưa HA về dưới 130/85mmHg, hoặc ở người từ 60 tuổi trở lên đưa HA về dưới 140/90mmHg.
Điều đặc biệt lưu ý đối với người bị bệnh THA, bên cạnh việc dùng thuốc (có khi phải dùng thuốc suốt đời) để kiểm soát tốt HA, còn phải quan tâm đến những yếu tố trong cuộc sống có thể ảnh hưởng đến HA, làm HA tăng cao hơn trị số mà việc điều trị cần phải đạt được.
Như trong chế độ dinh dưỡng, người bị bệnh THA không được ăn mặn, tức hạn chế ăn muối (muối natri clorua) vì natri của muối hiện diện nhiều trong cơ thể sẽ giữ nước làm THA. Nếu người dư cân béo phì phải có chế độ ăn uống giúp giảm cân, bởi vì có nhiều công trình nghiên cứu cho thấy người thực hiện chương trình giảm cân tích cực sẽ giảm nguy cơ THA rất rõ.
Về chế độ sinh hoạt, người bệnh THA nên tăng vận động thể lực thích hợp (vừa giúp hạ HA vừa giảm nguy cơ bị các bệnh tim mạch và nội khoa khác), nếu hút thuốc lá phải ngưng thói quen xấu này, hạn chế tối đa việc uống rượu bia, tập thư giãn để chống stress trong cuộc sống.
Điều mà rất ít người quan tâm là việc dùng thuốc (người bệnh THA không chỉ dùng thuốc trị THA, mà còn dùng nhiều thuốc để trị bệnh từ thông thường như cảm cúm đến các bệnh nội khoa khác) có thể gây THA một cách bất thường.
Các thuốc có thể gây THA
Dạng thuốc sủi bọt: khá nhiều thuốc được dùng ở dạng sủi bọt (còn gọi là viên sủi), chỉ uống khi hòa tan thuốc này trong ly nước cho tan hoàn toàn mới uống.
Hai loại thuốc thông dụng là thuốc giảm đau hạ nhiệt trị cảm sốt và thuốc bổ cung cấp vitamin, chất khoáng thường được dùng với dạng sủi bọt để giúp cho dễ uống. Nhưng chính dạng thuốc sủi bọt này làm cho người uống bị THA.
Do dạng thuốc sủi bọt luôn chứa tá dược rã sinh khí là natri bicarbonat hoặc natri carbonat (khi hòa vào nước sẽ phản ứng với acid citric cũng là tá dược phóng thích khí CO2 gây sủi bọt), cho nên, trong thuốc sủi bọt luôn chứa natri (mỗi viên thuốc sủi bọt có chứa 274 - 460mg natri), có thể gây THA đối với người bị sẵn bệnh lý này và đang kiêng muối. Người cao tuổi đang điều trị bệnh THA tuyệt đối không dùng thuốc dạng sủi bọt.
Thuốc trị cảm - sổ mũi chứa phenylpropanolamin, pseudoephedrin: các thuốc trị cảm - sổ mũi ngoài dược chất paracetamol thường chứa thêm thuốc có tác dụng làm co mạch, chống sung huyết ở niêm mạc mũi như phenylpropanolamin hoặc pseudoephedrin (vì vậy thuốc làm cho hết sổ mũi, nghẹt mũi rất tốt).
Nhưng chính do chứa chất co mạch vừa kể mà dùng thuốc để trị cảm sổ mũi không thôi, có thể bị THA rất đáng ngại. Người đã sẵn bị bệnh THA cần xem kỹ thành phần của thuốc trị cảm (chỉ có paracetamol là không đáng ngại) để dùng thuốc cho an toàn.
Thuốc giảm cân: có một số thuốc giảm cân có thể làm THA đối với người đang điều trị bệnh này, đó là sibutramin và ephedra. Sibutramin là thuốc Tây y được chính thức công nhận điều trị dư cân béo phì. Còn ephedra (thực chất ephedra là vị thuốc Đông y tên Ma hoàng) có trong chế phẩm thực phẩm chức năng, dùng để giảm cân thông dụng ở Hoa Kỳ (có thể chế phẩm loại này được nhập không chính thức vào nước ta).
Cũng cần lưu ý một số thuốc trị cảm có thể chứa ephedrin là dược chất có trong ephedra (ephedrin dùng liều cao để giảm cân trong khi dùng liều thấp giúp trị nghẹt mũi, sổ mũi giống như pseudoephedrin).
Thuốc trị viêm xương khớp: đó là các thuốc được gọi tên chung là các thuốc chống viêm không steroid (viết tắt là NSAID). Không chỉ có thuốc NSAID cổ điển như diclofenac, ibuprofen… mà cả thuốc mới như celecoxib có thể gây THA. Người cao tuổi thường dễ mắc bệnh viêm xương khớp (còn gọi là thoái hóa khớp) nếu có thêm bệnh THA mà lại dùng bừa bãi thuốc NSAID thì dễ bị tai biến nguy hiểm.
Thuốc hormone: có 2 loại hormone (còn gọi là nội tiết tố do tuyến nội tiết tiết ra) được dùng làm thuốc và dùng lâu dài có thể gây THA là estrogen và glucocorticoid (thường được gọi corticoid).
Estrogen là hormone thường có trong thuốc ngừa thai phối hợp (vừa chứa estrogen và progesteron là 2 hormone sinh dục nữ) và thuốc trị rối loạn do mãn kinh ở phụ nữ (gọi là liệu pháp hormone thay thế). Estrogen không chỉ có nguy cơ THA mà còn gây huyết khối làm thuyên tắc tĩnh mạch.
Còn corticoid là tên chung của các thuốc như: dexamethason, prednisolon, prednison… là thuốc chống viêm, chống dị ứng (trị viêm xương khớp, hen suyễn…) có thể gây THA do giữ nước và natri lại trong cơ thể.
Thuốc Đông y: ở các nước phương Tây, thuốc Đông y được xem là chế phẩm “hỗ trợ dinh dưỡng” hay “thực phẩm chức năng” nhưng lưu ý có một số thuốc Đông y có thể gây THA. Như cam thảo có thể gây THA do tác dụng giữ nước và natri lại trong cơ thể. Đặc biệt là nhân sâm là vị thuốc quý dùng lâu đời trong Đông y được nhiều người chuộng dùng.
Đối với người bình thường, thuốc được xem là an toàn nhưng đối với người bị THA hoặc bị các bệnh tim mạch khác, nhân sâm do có tác dụng kích thích, đặc biệt nhân sâm thường phối hợp với các vị thuốc kích thích dùng lâu ngày có thể gây THA. Ở ta cần lưu ý có tình trạng lưu hành thuốc Đông y giả mạo, thường kết hợp với thuốc Tây y là corticoid nhằm đạt các tác dụng: trị đau nhức, ăn được, mập ra… nhưng dùng lâu ngày sẽ bị các tác dụng phụ nguy hiểm, trong đó có gây THA.
PGS. TS. Nguyễn Hữu Đức
(Nguồn: suckhoedoisong.vn)
